Миний багад багийн төв дээр давхиад буухад хазгар доголон, хараа нь муудсан хэдэн хөгшин, ундны ус дөхүүлдэг ганц хоёрхон ат, үс ноос нь хонхорцгоо дарж, хуцахаасаа хүртэл залхуурсан нэг муу хөгшин банхар төдий суурин угтдаг сан. Зангилаатай гар шиг том том цоож зүүсэн хөсрий хэдэн амбаар сахисан хөгшид аль эрт бурхны орныг зорьсон доо. Яагаад ч юм сүүлийн үед Монгол Улсын маргаашийн дүр зураг ийн төсөөлөгдөх болсон нь лав сайны ёр биш байх.

Монголчууд зах зээлийн нийгмийн давалгаатай дөрөө харшуулан нүүж эхэлсэн цагаас хойш 34 жил болоход нүүдэл огтхон ч тасарсангүй. Өнөө ч үргэлжилсээр байна. Хөдөөнөөс сумын төв, сумын төвөөс аймгийн төв, аймгийн төвөөс Улаанбаатар. Улсаасаа дэлхийн өнцөг булан бүрд л амьдрахын эрхээр бадар барьж явна. Үүнээс гадна уулзаж ярилцсан залуус бүхэн ямар нэгэн аргаар гадаадад гарч амьдрах чин хүслээ ярьж байхад ямар ч хүнд ийн ад зэдийн бодол орж ирэх биз ээ.

Үндэсний статистикийн хорооны тоон мэдээллээр, 2024 оны нэгдүгээр сарын байдлаар дэлхийн 172 улсад 141 мянга гаруй монгол иргэн оршин сууж байгааг дуулгасан. Энэ бол манай улсын хүн амтай харьцуулахад бага тоо биш. Нөгөө талаар Статистикийн газраас өгч байгаа мэдээлэл гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Хууль бусаар оршин сууж байгаа хэчнээн иргэн байгааг таамаглаж тооцохын аргагүй.

Яагаад залуус гадагшаа гарахын их хүслэн болж байна вэ гэхээр Монгол Улсад сайн сайхан амьдрах боломж хомс. Ажилгүйдэл ядуурал газар авсан. Гэтэл зарим нэг ажил олгогчид “Манайд ажлын байр байгаа ч халамж хавтгайрсан учраас ажил хийх хүн олдохоо больсон” гэж байна.

Үнэн хэрэгтээ халамж гэж нэрлээд байгаа зүйл нь тун инээдтэй. Цалинтай ээжийн 50 мянга, хүүхдийн 20 мянга, “Эрдэнэс Тавантолгой”-гоос сонгууль угтан хуваарилж байгаа 200 орчим мянган төгрөгийг хэлж байгаа юм биш биз. Өөрөөр энэ төр хахаж цацтал мөнгө өгч, хайрлаж халамжлаад байсан зүйл нэгээхэн ч алга. Харин ч олон төрлийн татвар, зээлийн өндөр хүүгээр ард иргэдээ боомилдог төр биз дээ. Цалинтай ээжийн 50 мянган төгрөгөөр яаж амьдрах юм. Хүүхдийн 20 мянган төгрөгөөр яаж амьдрах юм. Өдрийн хоолонд ч хүрэлцэхгүй мөнгө өгчихөөд халамжилж байна гэвэл ёстой дэмийрэл биз. Эрүүл хүний санаанд багтамгүй энэ мэт зүйлийг зориуд олон нийтэд цацуулдаг ч байж болох юм.

Дээр нь ажил олгогчид нь хүний хөдөлмөрийг мөлжиж, болж өгвөл илүү цаг ажиллуулахыг бодохоос өөрөөр цалин урамшуулал боддог аж ахуйн нэгж гэж байхгүй. Өнгөрөгч жил нэг барилгын компанийн захирал “Өдрийн 60 мянган төгрөгөөр барилгын туслах ажилтан авах гэхээр хүн олдохгүй байна. Халамж хавтгайрсан учраас залуус ч ажил хийхээ больчихлоо” хэмээн ярьж сууна лээ. Хаа байна тэр халамж. Бодит байдалд манай барилгын компаниуд өдрийн цалин амлан, туслах ажилтан авдаг ч өдрийн 50, 60 мянган төгрөгөө өгөх гэж үүрийн цагаан гэгээнээр үдшийн цагаан гэгээ тасартал зарна. Илүү цагийн мөнгө өгөхгүй, нийгмийн даатгал төлөхгүй. Аюулгүй байдал хангахгүй. Ийм байхад яаж ажил хийх юм. Хэн ч гэсэн аюулгүй орчинд цаг нартай арай ахиу цалин авахыг хичээнэ биз дээ. Иймдээ ч залуус маань арга буюу харийг зорьж байна.

Мөн нэг асуудал байгаа нь сургуулиа дүүргэсэн залууст ажлын байр байхгүй. Байлаа гэхэд дээрх шиг нөхцөл, цалин цаваг угтана. Бизнес хийгээд явах гэхээр жилийн 30 хувийн буюу асар өндөр хувийн хүүтэй зээл олдоно. Дээр нь олон төрлийн татварын дарамт гээд бизнес хийх ямар ч боломж байхгүй. Тэгээд ч хэн зах зээлийг нь улс төрийн оролцоотой бүлэглэл эзэлчихсэн. Ингэхээр залуус нь гадагшаа явахгүй яах юм.

Нөхцөл байдал дээрдэх тухай бодохын хэрэггүй. Эрх баригчид мөнгөний сонгууль зохион байгуулахаар аль эрт бэлтгэл ажилдаа орсон. Өөрсдөдөө зориулан хууль баталж, төрийн эрх мэдлийг хүчээр авахаар улайрч байгаа үед иргэд бид өөрсдөө ухамсартай сонголт хийхгүй бол болохгүй. Хэрвээ бид буруу сонголт хийвэл хэтдээ Монгол Улс эзгүйрнэ.

С.ДАНЗАН