Энэ оны эхний улирлын эдийн засгийн үзүүлэлт гарсан байна. Одоогийн байдлаар төсвийн нийт орлого 7.7 их наяд төгрөгт хүрсэн бол төсвийн нийт зарлага 5.7 их наяд төгрөгт хүрч, тэнцвэржүүлсэн тэнцэл 1.6 их наяд төгрөгийн ашигтай гарсан. Монгол Улсын экспорт 3.7 тэрбум ам.доллар, импорт 2.4 тэрбум ам.долларт хүрч, тэнцэл 1.2 тэрбум ам.долларын ашигтай гарчээ. Гэхдээ энэ нь өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад экспорт 100 орчим сая ам.доллар, тэнцэл 580 сая ам.доллараар буурчээ. Цаашид нүүрсний үнэ үргэлжлэн буусаар байвал төсөв төлөвлөсөндөө хүрэхгүй.

Нөгөө талаар сонгууль угтсан элдэв халамж, бэлэн мөнгө тараахаас эхлээд элдэв зүйл болно. Дээр нь сонгууль угтаж эрх баригчид цалин тэтгэврийн хэмжээг нэмж байна. Өнгөрсөн жилийн эхний улиралд 14 сая тонн нүүрс экспортолж байсан бол энэ оны эхний улиралд 18 сая тонн болж биет хэмжээ өссөн хэдий ч нүүрсний үнэ буурсантай холбоотой экспортын орлого буурсан. Нүүрс Монгол Улсын нийт экспортын бараг 60 хувийг эзэлж байна.

Олон улсын прогноз харж байхад нүүрсний үнэ буурах хандлагатай өгүүлсэн. Хэрэв төсвийн 60 хувийг бүрдүүлж байгаа манай экспортын бүтээгдэхүүн нүүрсний орлого буурч, төсөвт дарамт ирнэ. Нөгөө талаасаа валютын ханш чангарч төгрөгийн ханш суларна гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, үнэ өсөж аж ахуй нэгжүүд хаалгаа барих, бага орлоготой иргэдийн амьдралд дарамт ирнэ гэсэн үг.

Энэ жил төсвийн нийт орлогын 30 хувийг уул уурхайн салбараас бүрдүүлнэ. Тус салбараас улсын төсөвт 2021 он 3.4 их наяд төгрөгийн орлого олохоор тооцож байсан бол, 2024 онд найман их наяд болсон нь уул уурхайгаас улам хараат болох бодлого төсвөөр дамжин хэрэгжсэн байна.

Монгол Улсын эдийн засаг нүүрсний дэлхийн зах зээлийн үнэ, тодруулбал Хятадын нүүрс худалдан авалтаас шалтгаалж савлах эрсдэлтэй болсон гэж ойлгож болно. Эрх баригчид сонгуулийн босгон дээр төрийн албан хаагчид, тэтгэврийн ахмад, малчид гэсэн гурван зорилтот бүлэгт татвар төлөгчдийн мөнгийг цацаж ирсэн уламжлалтай.

Сонгуулийн өмнө буюу дөрөвдүгээр сарын 1-ээс 225 мянга гаруй төрийн албан хаагчдын цалин, 498 мянган ахмадын тэтгэврийн хэмжээг 100 мянган төгрөгөөр нэмж байна. Ковидын үеэр 10 их наядын хөтөлбөр хэрэгжүүлж түүнийхээ үр дүнг нийтэд тайлагнаагүй хав дарсандаа амтшаад мал аж ахуйн салбарт таван их наядын хөтөлбөр хэрэгжүүлэхээр улайрч байна.

Энэ нь УИХ-ын сонгуульд санал худалдаж авах сайхан арга заль мэт боловч улс орныхоо эдийн засгийг сүйрүүлэх гамшигт шийдвэр юм. Ойрын жилүүдэд тэтгэврийн өрийг тэглээд зогсохгүй тэтгэврийн хэмжээг ч хэд хэдэн удаа нэмсэн. Гэтэл уг шийдвэрүүд үнэ хөөрөгдөхөөс өөр нөлөө үзүүлсэнгүй. Иргэдийн амьдралд ч бодитоор наалдсангүй. Улам бүр ядуурлын түвшин нэмэгдсэн. Төсвийн дэмжлэгийг зөвхөн зорилтот бүлэг буюу орлого багатай өрх, иргэдэд чиглүүлж чадвал төсвийн тэнцвэргүй байдлыг гааруулахгүй байх өндөр ач холбогдолтой.

Өнгөрөгч 2016 оны төсвийн гүйцэтгэлээр Засгийн газрын тусгай сангуудаар нийт 2.3 их наяд төгрөг зарцуулж байсан дүн 2024 онд 10.1 их наяд төгрөг болж таван дахин өслөө. Мөн 2016 онд Нийгмийн халамжийн сангаар 285 тэрбум төгрөг зарцуулж байсан бол 2024 онд 2.4 их наяд төгрөг болж ес дахин нэмэгдлээ.

Статистикийн газраас өсөлттэй тоо үзүүлж, эрх баригчид өөдрөг зүйл ярьж байгаа ч гурван хүн тутмын нэг нь ядуу хэвээр байхад эдийн засаг хоёр дахин өсөх боломж яагаад ч байхгүй. Гадаад өрийн хувьд сүүлийн хоёр сонгууль дамнан хэт олонх болсон эрх баригч 2016 оны УИХ-ын сонгуульд Монгол иргэн бүрд 15 сая төгрөгийн өр ногдох болсон талаар халаглаж засч залруулахаа амлаж байсан. Гэвч энэ үзүүлэлт одоо 35 сая төгрөгтэй тэнцжээ. Гадаад өр Монгол Улсын эдийн засгийн аюулгүй байдлаас хальж улс орны тусгаар тогтнолын асуудал болж хувирсан.

С.Данзан